Thursday, March 26, 2020

Covid-19 nih a hnihmi vawlei ah kan innchungkhar nih kan itimhtuah dan

Kan duh zong duhlo zongah atulio vawlei pumpi a hninsai dihtu Coronavirus (Covid-19) nihhin (a tlawm bikah) phun thum in an kan hnursuan dih lai: Ngandamnak (medical), chawlehnak (economical) le lungthin ruahnak (psychological). A buaicurmi caan lio ah zeitindah kanmah pumpak le kan innchungkhar caah timhtuahnak kan ngeih timi hi hmailei caansau caah thil biapi ngaingai a si ding a fiang ko. Kawlram zongah Convid-19 zawtnak ngeimi an hmuh ve cang hna timi nih ka FB newsfeed a khuh ngai i thinphang thlalau in a ummi hawikawm cingla an tam t’heo lai tiah ka ruah caah t’hathnemnak a um sual pingpang ah tiin ka family ka tawlrel dan zeimawzat ka van in share hna.

1) Ngandamnak (medical) lei harsatnak
Covid-19 cu tlangrai thar a si caah vawleipi nih a sining theihhngalhmi a tlawm ngaingai rih. Cucaah, cozah le ngandamnak lei thiamsang hna nih ralrin an kan pek tuk hringhran. Tlangrai dang bantukin mi a that kho i ichawnh a fawi ngaimi a si hlei ah a khamnak sii (vaccine) le a thlawpnak sii an ser khawh rih lo caah rakrin an kan fial khunnak a si. Cucaah, ngandamnak lei thiamsang hna le cozah hruaitu nih ralrin an kan pekmi cu kan si khawh chungin kan zulh awk an si ko. Riant’uannak in ka lawi tik zongah ka kut t’awlta loin ka fale ka tong hna lo i mi inn zongah kan leng lo. Dawr ah thil herh zalh ding kan ngeih zongah kan chungkhar ning in kal ti loin keimah lawng ka choi.
Convid-19 he aa pehtlaimi statistics ka hmuh khawh tawk hi ka zoh tikah t’ihnung tuk pi cun ka hmu lo i kan uktu pawlnih an kan phihkham dan hi a tlangpi in a hleihluat deuh tiah ka ruah ko nain sii lei ah theihhngalhnak tampi a ngeimi ka si lo caah hi kong cu tamtuk chim kaa tim lo. Kan si khawh chungin an chimmi ngaih hi kan rian a si ko tiin kan ruah cio awk a si.
2) Chawlehnak (economic) lei ah harsatnak
Kan cozah le sii lei thiamsang hna nih ralrin an kan pek tuk hlei ah khualrang tukin a karh khawhlonak ding caah tiin kan nun khuasak dan tampi an kan tlenpi caah chawlehnak cu aa sukkhak dan a fak hringhran. Atu bantukin caansau deuh kan kal sual ahcun kan khuasaknak caah harsatnak a chuak chinchin rih lai. Zawtnak hrik t’ihnak a kian tik ahcun mi tampi cu pawcawnnak rian ngei colh loin kan um te kho men. Rian a ngeimi zong hi cu hlan bantukin kan ruant’uan a tlungtlam kho colh men lai lo. Rian kongah zeiti kan si zongah nifatin khuasaknak caah kan herhmi thil hi an tlau lai lo; inn man pek a herh lai i eidin zalh ah dawr kal ngol khawh a si lai lo. Kan nausem caah hnuk le diaper man zong an t’um lai lo. Reprai deuh tein timhtuahnak kan ngeih lo ahcun abaa in kan cawkmi inn dawhdawh le motor t’hat’ha hna hi phaisa an kan cawihtu banks nih an kan chuht’han sual ko lai. Cucaah, innchungkhar lutlai a simi nu/pa nihcun kan si khawh chungin timhtuahnak kan ngeih a biapi hringhran.
Zapi zaran kan caah cun zawtnak hrik nih a chuahpimi taksa damlonak nakin vawleipi nih kan t’ihhu tuk ruangah a sukdenmi chawhlehnak lei harsatnak hi t’ih a nung deuh tuk dingmi a si tiah ka pom dan a si.
Hi bantukin chawlehnak vawlei aa sukkhak caan ah zaran caah a biapi tuk tawnmi cu akarh a ummi leiba ngeih lo a si. Akarh ummi leiba tamtuk ngeih sual ahcun thil kalning a van tluan t’han tik zongah ihlihphuah khawh thai lo a fawite. Consumerism cungah aa hngatmi capitalism system a hmangmi ram ah khua a sami chungkhar pacem dirhmun in kaa sehchih camcinmi pakhat cu (thla tin phaisa a luhtertu assets zalhnak caah a si tung lo ahcun) akarh ummi leiba ngeihlo a si. Cucaah, a luancia kum nga chungah akarh ummi leiba kan ngeih a um bal lo.Hihi atulio caan bantuk kan van ton tikah hnangam ngai in a ka chiatu thil pakhat a si.
Kan chawva ngeih chunte i zeimawzat cu stock market ah a phummi ka si tikah keimah cang cun kaa ralrin sek ko nain tutan crisis cu a ran tuk caah sunghzatlaknak tamial nih a kan tlunh. Sihmahsehlaw, a buaicur mi caan ah chungkhar he khuasa kan si caah tiin riantuan loin caan zeimawzat kan um sual pingpang zongah pawcawmnak kongah lungrethei tukin khua tuaktan hau lo dingin timhlamhnak ka ngei. Kumpi kumkhat chung hmanh khi riant’uan kho loin va um sual usihlaw pawcawmnak koko bak ahcun lungrethei tuk loin khuasa kho dingin kan i timtuah. Tutan sunghzatlaknak zeimawzat kan tonmi hi hmailei t’hanchonak dontu si thai loin thil sining a van fianfai deuh cun uak deuh in kar kan hlan khawhnak caantha tu siter dingah ka riant’uan hawi hna zong ka chimh hna i timhtuahnak zong kan ngei.
3) Lungthin ruahnak (psychological) lei harsatnak
Covid-19 nih a chuahpi cuahmahmi ngandamnak lei le chawlehnak lei harsatnak hi tuak setmat ahcun lungretheih ngaingai ding an si ko men lai. Nain, atulio bakbak ahcun thil sining a buaicur tuk rih caah thinphan thlalaunak nih a chuahpimi lungthin ruahnak (psychological) harsatnak hi zaran caah cun khing a rit deuh kho men. A bikin chungkhar ah kumkhua upa mi le damlonak dangdang a ngei ciami, nulepa le unau cingla a ngeimi caah lu a rit a sual ko lai. Nausem a changmi ca zongah thling a za deuh ziar ko. Sihmanhsehlaw, a nungmi Pathian a zummi dirhmun in a luancia kan nun lam cuanh buin thil sining zoh ahcun lungretheih tuk ding a um lo tiah ka ruah.
Nai cikua ah ka innchung nu ka chimh tawnmi cu “Nausem he khuasa mi cu thlangrai nih an kan phanh lo a um bal theng lo, atu zawtnak zong hi thlangrai thar a si ko caah kan iralrin len ko bu hin an kan phanh te ko men lai, an kan phan lai lo tiah i ruahchan ding a si lo. A ngaingai ahcun atu zong hi kan phan diam cang sehlaw theihlo a si, cumpi phunphai in kan um pah lengmang ko hna hi. A van kan phanh ko zongah Pathian nih an kan umpi ko i fak tukin zaw loin kan dam viar ko hna lai cuh. Hi zawtnak nih a taksa a phanhmi minung dihlak i 80% hrawng hi zaw ngaingai loin piangpai lo sawhsawh in an um, a piangpai pengmi zong an um. Siizung ah phanh a herhmi 20% hmanh cu a tam-u cu an dam t’han ko. A thimi minung zong hi a tamtukmi an lo ngai nain mizapi hi kan test dih hna sehlaw a ngeimi kan tamtuk palia ko lai i zatuak cun tlawmte an si ko lai” ti a si.
Cucaah, atulio zawtnak kongah ka lungre a thei tuk lo i mitkuh thaw tein ka it kho. Nangteh zeitindah na chungkhar naa timhtuah? Pathian nih damnak he lam kan hruai cio ko seh.

No comments:

Post a Comment