Monday, May 19, 2025

Vawlei pumpi nih a biapi bik ah an chiahmi Artificial Intelligence Tlikzuamnak (AI Race) Dirhmun

Vawleicung mi fimthiam le ram hruaitu dihlak nawn nih hmailei caan an cuanh tikah a biapi bik tiah an ruahmi cu Artificial Intelligence (AI) asi. AI cu phun tampi in ṭhen khawh asi nain a tlangpi in an buaipimi hi General Artificial Intelligence ah ahodah teitu asiloah hlawhtlinnak a hmu kho bik lai tiah cun a palh lai lo dah.
AI cu zeidah asi? Laiholh in cun amah tein fimnak le thiamnak kenkip aa chimchin khomi, Computer Fim, tiah fian a fawi men lai dah ka ti. Computer Fim cu a fim chinchin i minung nakin a tlangpi in zei kong poah ah alet tampi in a fim khawhnak dingah serchuah khawh chin lengmang an i zuam. Ahodah asiloah zei ram dah mah bantuk Computer Fim bik a ser hmasa kho lai timi zuamnak cu mirang in AI Race an ti i AI Tlikzuamnak tiin ka van ṭawn.
A fim tukmi Computer Fim (Advanced AI) cu sehzoh (Robots) chungah an rawn ahcun minung nih kan tuah khawhmi thil dihlak nawn hi kanmah minung nakin ṭha deuh le tlamtling deuh in a tuah khawh lai. Motor chungah rawn asi ahcun minung nih mawnghmi motor nakin amah tein aa mawngmi motor a him deuh tuk lai (atulio ah hi dirhmun hi a taktakin a phan cangmi asi). Raldohnak le thawngzamhnak ti bantuk zongah AI technology ṭha deuh a hmang khotu poah hi teitu an si ko lai timi a fian caah AI Race cu biapi tuk ah an chiahnak asi.
AI tlikzuamnak (Race) ah teitu sikhawhnak dingah ram kenkip cozah nih an sikhawh chungin thazaang an chuah cio i AI he aa pehtlaimi an ram hrambunh company pawlnih hawidang nakin hlawhtlinnak an hmuh khawhnak ding caah lam kenkip in thazaang an pek hna. An zumhraih deuh lomi ram cu an cozah lawng si loin a ram hrambunh AI company pawl cu phihkharnak phunkip an tuah hna.
AI tlikzuamnak ah vawleicung ram dihlak hi an itel dih nain fak bikin aa dironh khomi cu USA le China an si ko.
Computer Fim nih a fim chinchin khawhnak dingah a tlangpi in a herh bikmi thil pathum a um tikhawh asi. Cu hna cu Energy/Electricity, Computing Power/Capability le Logarithm (Software ) an si hnga.
AI Data Center (Sehzung) hi Energy/ Electricity (Mei) an dihheu taktak ti asi i AI Sehzung nih man fak tuk loin mei an hman khawhnak dingah vawleicung ram kenkip hi thazaang an chuah cio. Atulio ah energy/electricity chuahnak ah hmaisuang bik a kalmi ram cu China (Tuluk) asi tiah thiamsang nih an ruah pah dih. Kokek in meiti (oil and gas) a ngei lo nain chanthar Nuclear, Solar le a dangdang lam kenkip hmangin electricity tamtuk an chuah kho ti asi. US zong hi kan cozah thar nih lam kenkip in energy tam deuh chuah khawhnak ding caah hmai an nor ve.
Computing Power/Capability cu Laiholh in cun Computer Fim nih rianrang tein a tuaktan (Compute) khawhnak thazaang tikhawh asi men lai i a hmanmi (Advance) Chips sining cungah aa hngat bik ti asi. Atulio ah AI Chips ṭha bik a ser khotu cu US hrambunh NVidia Company an si. NVidia le Chips Company dangdang nih Advanced AI Chips ( GPU) Design an tuahmi hi tampi a chuah khotu (Mass Production ) cu vawleicung ah Thaiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) timi Thaiwan Company lawng an si. TSMC nih Advanced AI Chips serchuahnak caah biapi bikin an hmanmi seh lianpi, extreme ultraviolet (EUV) lithography machines, hi pakhat ah US $300 million hna a si i a ser khotu company cu ASML Holding timi Holland/Dutch hrambunh company asi.
TSMC le ASML hi US hrambunh company an si lo nain US chuak thilri tampi an hmanmi a um hlei ah Thaiwan le Holland cu US he aa hawikom mi ram an si caah US nih China cu AI Chips kongah phihkharnak phunkip a tuahmi ah a telh chih peng ve hna. ASML nih China companies sin ah an EUV Lithography Seh an zuar kho lo i TSMC zongnih China Companies nih an Design mi Advanced AI Chips an serchuah lo. Cucaah, China cozah nih Huawai le a dangdang technology companies tampi hi fak piin a dirkamh hna i Advanced AI Chips phunkip an serchuah ve nain US Companies nih an sermi tlukin an tlamtling rih lo tiah an ruah. Chinese Companies pawl nihhin Singapore le ram dangdang hmangin a thlithup in NVidia Advanced Chips tampi an cawk caah DeepSeek timi AI Models te hna kha an serchuah khawhnak asi tiin thiamsang cheukhat nih an ruah.
Logarithm (Software) cu Computer Program a thiammi, Software Engineers, nih an duhning in Computer rian an ṭuanternak Code asi i AI Models ṭhami serchuahnak caah a biapi tukmi asi. AI Computers i a thluak asi tikhawh asi hnga. Software Engineers ahcun US hi hmaisuang bik asi timi cu al awk a ṭha lomi thil asi nain vawleicung AI Researchers dihlak ah a zatceo (50%) hi Tuluk (Chinese) an si ti asi. US hrambunh AI Models ṭhaṭha a chuah khotu companies cu Open AI, XAi, Google, Facebook le Perplexity ti bantuk an si i vawleicung ah hmaisuang bik ah ruah an si ko. Anmah tein Advanced AI Chips Design an tuah cio ko nain NVidia le AMD ti bantuk nih ASML seh hmangin TSMC nih an chuahmi AI Chips hi tongta cuh bakin an i cuh i Cloud ah an Data (AI rawl) chiahnak caah Amazon Web Services, Microsoft Azure le Google Cloud hi hman bikmi an si ti asi.
AI Race ah hlawhtlinnak caah a biapi bikmi thil pathum lakah Energy/ Electricity Generation ah China nih hmai an suan i Computing Power/ Capacity (Advanced AI Chips) le Logarithm (Software and Cloud) ah USA nih hmai an suan deuh tiah a tlangpi in ruah asi. NVIDIA CEO Jensen Huang cu US Congress ah bia an hal tikah China hi Advanced AI Chips serchuahnak ah kan ruahning lengpi in hmai an nor cang, an kan tluk lo hmanh ah tampi in kan lonh ti hna lai lo tiah ka hmuh dan asi ati.
Note: Technology kong cawnnak a ngeimi ka si lo nain Laica in hi bantuk kong ṭialmi ka hmuh bal lo caah kai manh karlak te ah investors dirhmun in ka van thaimi asi i cafang palhmi le a tlamtling lomi a tampi men lai.

Thursday, April 17, 2025

USA le China Chawleh Raldohnak (Trade War)

USA President Trump nih zungkai aa thok tlawmpal in China in USA a lutmi thilri cu ngunkhuai (tariffs) a kai ter. " US ramchung ah sii thalo (Fentanyl) a lutmi hi China ram ah an chuahmi thil (chemicals) hmang in an sermi asi i rammi tamtuk harsatnak le thihnak tiang a pek hna caah an ngolnak hnga dantat an hau" tiin 20% tariffs a lak. April 2, 2025 ah "Liberation Day" tlangtar in vawleicung ram dangdang in USA ah thil a lutmi poah cu an ram sining hoih cio in ngunkhuai lak dingmi a thanh lio ah China cu 34% in a chap than. China nih lehrulhnak tuah dingin thawng a thanh tikah President Trump nih 50% a chap nolh i 104% a phan. China nih 84% in a van lehrulh colh ve i USA nih 125% tiang a kaiter nolh.

China nih USA thilri poahpoah cu 125% ngunkhuai lak dingin thawngthanhnak an tuah ve i "mah hi pin cu USA nih tariffs an kaiter len zongah China nihcun kan kaiter chap ti lai lo, a ruang cu kan i lakmi ret a sang tuk cang i ramhnih karlak chawlehnak caah lam a pit ko cang, kaiter chao lengmang cu nihchuak capo phun hna alo cang lai ee" tiah an ti. USA nih China thilri cu 145% lak dingin thawng an thanh hlei ah President Trump nih term-khatnak a rak tuan lio ah China thil sermi zeimawzat (Electric Vehicles ti bantuk) cu tariffs tampi an rak lak bal cang i Biden cozah zongnih 100% tiangin an rak kaiter mi pawl kha an van kemh chih. Cu tikah USA ah China in a van lutmi thliri zeimaw cu 245% tiangin ngunkhuai lak dingin President Trump cozah nih thawng an thanh.

President Trump le a hawile nih China cu tariffs lawng si loin bia fakfak in an hrocer i an tlirhkhawnh. China cozah tu nihcun dai tein lehrulhnak an tuah i "kanmah nih kan i thimmi a si lo nain hiti tuahto kan tonmi cu a thoktu lei nih an ngol lo ahcun a herhning in a dongh tiangin kan kal ko lai" tiah an chim ve. "Anmah nih pakhat le khat i upatnak he rak kan chawn hmasa sehlaw biaruah kan thok lai" tiin ngunkhuai (tariffs) hmang in chawlehnak ral (trade war) aa domi USA le China hi zeidah an lawh lai timi kongah ruahnak phunkip a chuak. USA cozah hruaitu nih "China nihcun USA market lo cun an celh bal lai lo, an lungkhawn ahcun an i ngaichihnak lehlam asi lai" tiin an chimrelmi cu mi tampi nih zumh asi lio ah China dirhmun hi USA tel lo zongin a fek tuk ve cang i an sung lai lo tiah a ruatmi zong an um ve.

USA nih thil cawknak phaisa (thazaang) kan ngei i China nih thil serkhawhnak thazaang (manufacturing capability) an ngei ve.

Kum 2024 ah USA nih China sin in thil a cawkmi hi $438.9 billion man asi i US nih ramdang thilri a cawkmi dihlak i 13.4% hrawng asi ( USA nih China sin ah a zuarmi thilri man cu $143.5 billion lawng asi- USA cu technology ah an ṭhawng i China sin ah software le services an zuarmi hi trade number ah relchih hna sehlaw tampi a karh ve hnga tiah thaimsang hna nih an ti ve). Biadang in chim ahcun USA nih China sin ah $1 man a zuar lio ah $5 man hrawng a cawk tinak asi i a zuarmi nakin alet nga in a cawkmi a tamdeuh tikhawh asi. USA nih an zuarmi nakin an cawkmi a tamdeuh tukmi boruak ruang ahhin atulio USA cozah nih China he chawlehnak iremnak kongah an ral a tha ngaingai.

China hi thilri serchuahnak ah an thazaang a ṭhawng tuk i USA sin ah thil an zuarmi hi ramdang ah thil an zuarmi dihlak i 16% hrawng lawng asi ve. Biadang in chim ahcun China nih ramdang ah thilri $100 man a zuar tikah $16 man hrawng hi US sin ah a zuar i $84 man hi ram dangdang ah a zuar. Vawlei pumpi nih thilri serchuah khawhnak thazaang (manufacturing capacity) kan ngeihmi dihlak i a zatceo deng hrimhrim hi China nih a ngeih cang ti asi. USA lawng si loin vawleicung ram dangdang ah an thilri chuahmi tampi an zuar khawh hlei ah anmah China bantukin ram dangdang nih USA cawk dingah a herhning in thilri an serchuah khawh baibai lai tiah an zum lem lo. Cucaah, President Trump le a hawile nih zeitlukin an hrocer hna i an rialdit hna zong ah lungdai nawn tein an lehrulh salam khawh rih hna.

“USA nih China sin in a cawkmi thilri pawl hi ram dangdang sin tuin a cawk hlei ah amah ramchung lila ah tampi aa serchuah lai i mizapi nih kan tuar tuk lem lai lo, caansau USA hmailei caah lam ṭha lehlah asi lai” tiin mi cheukhat nih an ruah. “Thilri serchuah (manufacturing) cu fawizaang tein caan tawite chungah tuah khawhmi thil asi lo hlei ah USA cu rian ṭuantu nihlawh man a fak tuk i thadi zaangba mi rian a ṭuan zuammi kan tlawm tuk fawn tikah China le ram dangdang nih an serchuahmi thilri pawl cu man deng ngai dingin kan serchuah kho lai lo; US cozah nih ngunkhuai (tariffs) tampi a lak bu zongah ramdang in a lutmi thil hi an man tamtuk a kai ko zongah USA ramchung i sermi thilri nakin an man a deng deuh ṭhiam rih lai i mizapi kan harsa tuk lai” tiah mi tampi nih an zumh ve. “USA cu zauk phung a hmang i kum tlawmpal ah ram hruaitu thimnak (Election) a tuah pengmi kan si fawn i China bantuk ram hruaitu aa thleng leklek lo i zalong tein hmailei caan saupi ca tiang tuaktan in hruaitu khua a cuanhter khotu ukhruainak a hmangmi ram an si fawn caah thilri serchuahnak (manufacturing) kong ahcun epchun awk kan ṭha kho lai lo, tariffs ruangah thil man a kaimi nih khuasak tuntuknak caah harsatnak a chuahpi lai i ram hruaitu cungah mizapi an thinhung lai i hruaitu thlen duhnak a chuak tuan lehlam lai “ tiah tariffs kongah a thinphang mi nih an ruah dan asi fawn.

President Trump nih tariffs hmangin chawleh raldohnak ( Trade War) a kalpi i China nih a lehrulh ve caah kaphnih in mizapi nih harsatnak zeimawzat kan tong veve lai timi cu al awk a ṭha lai lo. An lungthin an ṭhumh i remdaihnak lei ah kar an hlannak dingah “zei ram dah a tuar fak deuh lai” timi tlukin “zei ram mizapi dah ramkhel buaibainak chuahpi loin intuarkhawhnak a ngei deuh lai” timi hi tampi lai a rel te ṭheo lai.

Vawleicung chawlehnak ah a lian bikmi ramhnih nih nang maw kei tiin an i dironh cang tikah ram dangdang vialte cu a tlawm le tam in a hnuarsuan dih hna lai i tukum vawlei pumpi huap chawlehnak (trade) hi nikum nakin 0.2% in a zorchuk lai tiah World Trade Organization (WTO) nih an zawndomh {President Trump nih ram kenkip in thil lutmi ngunkhuai tampi a kaiter hlan ahcun WTO nih tukum hi nikum nakin 2.7% in vawlei pumpi chawlehnak (trade) a karhcho lai tiah an rak ruahmi asi}.

USA le China chawleh raldohnak (Trade War) hi zeitindah a dongh te lai i ahodah aa tei deuh te lai timi cu caan nih bia a chim te dingmi asi. A linsa tukmi boruak hi caan tawite chungah aa siamremh khomi asi i fak chinchin in aa sukkhak kho rihmi zong asi ve fawn. Boruak hoih in khuasak tuntuk zia thiam a herh lai i lungdai tein hmailei caansau ca tuak in khuakhan lairel thiam a biapi chinchin lai dah.

A himmi phaisa phumnak (Risk Free Investment/Asset ) le President Trump’s Tariffs Policies

USA cozah nihhin ngunkhuai in phaisa a hmuhmi nakin a hmanmi phaisa a tamdeuh tuk tikah do a cawi camcin. Hizat in phaisa rak ka cawih ulaw hizat akarh ret in kum cuzat ah kan cham ṭhan hna lai timi biakamnak catlap hmangin phaisa a cawi. Cucu (US Treasury) Bonds asilaoh Notes/Bills tiah amin an auh (Notes/Bills hi caantawite phaisa cawinak ca deuh ah an hman i Bonds hi caansau deuh phaisa cawinak caah an hman). USA cozah Bond/Notes/Bills cu mi pumpak, companies le ram dangdang nih cawk khawh asi. USA nih China sin ah leiba $700 billions renglo a ngeimi timi zong khi China cozah nih USA cozah bonds an cawkmi asi.
US Dollar cu vawlei pumpi nih chawlehnak ah kan i hrawm bikmi phaisa (World’s Reserve Currency ) asi bantukin USA cozah leiba catlap a cawtu cheuthum cheukhat (1/3) hi ramdang mi le ramdang cozah an si. Ramdang cozah nih USA Bonds an cawknak a ruang lian bik cu an ram cawleh tluantlamnak le an ram phaisa venhimnak caah an herh (Ram pakhat i a phaisa man ngeih le ngeihlo cu ramchung khuasa mizapi le ramdang minung nih chawlehnak ah an zumhraih ning cungah aa hngatmi tikhawh asi). Tahchunhnak ah Kawlram meiti (datsi) companies nih Thailand ah meiti an cawk tikah Kawlram phaisa (Kyat) an hmang lai lo i Thailand phaisa (Bahts) zong an hmang lem lai lo: US Dollar an hman lai. Vawleicung ramkhat le ramkhat karlak chawlehnak i zakhat ah sawm-sarih (70%) renglo hi USD hmangin tuahmi asi ti asi.
USA nih ramdang ah thil a zuarmi (exports) nakin ramdang in thil a cawkmi (imports) a uak deuh tuknak zong hi a ruang tampi lakah an phaisa hi World’s Reserve Currency asi caah asi. Ramdang nih phaisa dang nakin USD an duh/herh deuh tikah USA sin ah an thil zuar an duh deuh. USA cu USD a chuahtu ram asi hlei ah ramchung mizapi hi USD in phaisa lut tampi a ngeimi kan si i ramdang thil lut cawk kan duh lawng si loin cawk khawhnak thazaang kan ngei deuh. Cucaah, vawleicung ram kenkip nih an thil sermi phunkip cu USA (mizapi) sin ah an zuarh i an hlawkmi phaisa chungin zeimawzat hi USA cozah bonds le stocks ti bantuk cawknak ah an hman. USA cu World’s Reserve Currency USD ngeitu asi i chawlehnak (economy) lian bik ngeitu asi hlei ah ralkap ṭhawng bik a ngei i zauk (democracy) phung in aa hruaimi, minung pumpak nakin a fekmi phunglam a zulmi (rule of laws) ram dai asi caah an ngeihchiah khawnnak hmunṭha bik ah an pom.
USA cozah nih phaisa cawinak a hmanmi catlap lakah ramchung khuasa mizapi nih siseh ramdang cozah (foreign central banks) nih siseh phaisa kong he pehtlai in kan hman/cawk bikmi cu 10-Year Bond asi. “Phaisa hizat hi ka cawih ulaw cuzart akarh ret (rate) in kum-hra chungah kan cham ṭhan hna lai” tiah US cozah nih an zuarmi (IOU) biakamnak catlap asi (atu internet chan ahcun catlap theng in si loin number in cawkzuar asi ko). USA ramchung ah inn le motor ti bantuk kan cawk tikah Banks nih phaisa an kan cawihmi akarh ret zong hi 10-Year Bond nih akarh a pekmi ret cungah hram a bunhmi asi {kanmah pumpak phaisa tuanbia (credit history) zong cu an hman chih ve}.
USA cu market economy a hmangmi an si bantukin US 10-Year Bond nih a pekmi akarh ret zong hi a caw duhtu le a zuar duhtu sining hoih in aa thleng peng. A cawtu nakin a zuartu an tam deuh ahcun bonds aman a ṭum i a karh ret a kai. A zuartu nakin a cawtu an tam deuh caan ah bond aman a kai i akarh ret a ṭum. Atulio USA cozah nih biatak tein an i zuammi cu US Cozah Bonds nih a pekmi akarh ṭumter asi. Zeicatiah, USA cozah nih a ngeihmi leiba a tamtuk hringhran cang i akarh (interest payment ) caah a pekmi lawng hi kumkhat ah $1 trillion lengkai asi cang. US Treasury Secretary, Scott Bessent nih a chimning ah akarh ret (interest rate) 0.01% a ṭum poah ah kan leiba caah a karh kan pekmi $1 billion kan hlawk (save) ati. Cucaah, akarh ret a ṭum deuhnak dingah an sikhawh chungin lam an kawl i mi cheukhat nihcun nai cikua US Stock Market man a tlak ngaimi zong hi phaisa karh ret tla deuh seh tiah US cozah nih an tuah hramhrammi asi ko lai titiang in a ruatmi an um.
USA lawng si loin vawleicung khawika hmun poah ah chawlehnak a tluanlo caan le puicimh zatlaknak in thinphan thlalau caan poah ah cawk dingin zuanhnawh lulhmi cu US cozah bonds, USD le Sui an si. Phaisa phumnak caah a himlo deuh (stocks, crypto le ram dangdangah ngeihmi thil) tiah ruahmi thil cu zokzok in zuar i a himmi thil (US bonds, USD le Sui) cawk hi ahopoah nih i zuam cio pengmi asi.
Vawleicung ah a him bik i cawkzuar zong a fawibik tiah ruahmi phaisa phumnak (Risk Free Investment/Asset) cu USA Cozah Bond (leiba catlap) asi. USA Cozah Bonds lakah hman bikmi cu 10-Year Bond asi i a pekmi a karh ret cu Risk Free Rate tiah an auh.
President Trump nih ramdang he aa buaktlak lo tuk cangmi US chawlehnak siamremhnak caah tiin ram kenkip sin in thil lut ngunkhuai (tariffs) tampi lak dingin April 2, 2025 ah thawngthanhnak a tuahmi nih vawlei pumpi a hnih i Stock Markets vialte an tla dih. Chawlehnak kongah vawlei pumpi in thinphang thlalau in an um dih tikhawh asi. Chawlehnak he aa pehtlaimi tuksum boruak nih vawlei a chilh lio caan ah ahopoah nih USA cozah bonds le USD hi cawk dingin zuanhnawh ding asi. Cuticun ni zeimawzat chung cu thil a kal ko nain April 7,25 in thil umtuning aa linglet. Stock Markets an tla cuahmah nain USA cozah bonds le USD zuar duhtu an karh i caw duhtu an zor caah US cozah bonds nih a pekmi a karh ret a kai i USD (dollar) man a tla. USA cozah bonds zuartu an karh tuk caah nihnih chungah US 10-Year Bond a karh ret hi 0.5% renglo bak a kai (Bonds market ah atu bantuk thil a can hi aa bengbai taktak ti asi). US Treasury Secretary biachimmi he van tuak chun tikah US cozah nih an leiba a karh an pek dingmi ah $50 billions hrawng aa chap ding asi tikhawh asi hnga.
President Trump nih April 9, 2025 chuncaw eikhim ah ram dangdang (China telh lo) in tariffs lak aa timhmi cu ni 90 chung lak rih loin a tlawm bik 10% lawng lak chung dingin thawngthanhnak a tuahmi kha a ruang a tampi ko lai nain a biapi bikmi cu US cozah le USD cungah zumhraihnak a zormi boruak kha phurh awk a ṭhat lo caah asi bik tiah thiamsang cheukhat nih an ruah ( cucu kei ka ruah dan bik zong asi ve). Ram dang cozah tampi nih tariffs kongah caihhmainak ngei dingin an halmi ruang ti bantuk zong cu a bia aa let chungnak ah aa telmi a ruang an si ve ko lai nain Bonds le US Dollar boruak nih Warning an pekmi nih a lerh deuh tuk ko lai tiin ka zumh.
Biathlaih: President Trump nih Tariffs hmangin ruruhranghrang in a nawrmi Trade Policies cu ka uar lo ngai nain a sermi team, Scott Bessent le Elon Musk tepawl, nih an hruaimi atulio kan cozah hi hmailei caansau USA hunchonak ding ahcun ka hnabei an sei ngai i ka zumhraih ko hna.

Tuesday, November 7, 2023

Ka Pa Khuma

Mizo hla hi kan ngai pah tawn i kan innpi TV ah YouTube Auto Play in ka hmuh lengmangmi hla asi. "A hla aw le a muicawl te aa rem tuk ai ee" tiin ka cak pah t'heo. Nain, biatak thlak tein ka ngai/zoh bal lem lo.

Choir bakin ropui tukin Durtlang Branch YMA Zaipawl nih an sakmi Youtube video ka hmuh i ka khuaruah a har. Pathian hla maw asi tak ko, ka ti. Kaa lungsi deuh vak lo caah reprai deuh tein ka ngaih. Mizo holh ka thiam lo ngai buin a sullam ka van pehtonh tikah ka lau. YouTube comments ah mirangca in a sullam an lehmi ka rel chih hnu in ngol loin voi tamtuk ka ngaih cang.

Atu ca ka tial tiang zong ahhin ka ngaih chih peng ko. Ka ngol kho ti lo. Ka chungril tiangin a hlenh dih i asi rua, ka khuasik saisem hna a chuak bantuk.

A hla bia le a sullam ruah chih bu tein nan ngaih ve ahcun an lem cio hrim hna lai dah ka ti. Cucaah, a tanglei ah ka lungfian dan le a fawizaang dan in a hla bia ka van t'ial hnu ah a hla video ka van thil.


Ka Pa Khum

Inn tlawmte lawng a umnak, hmunking nawn khuate te ah khua a sa.A vok, a ar le a inn zuat sat'hil hna cu a hawikom t'ha bik an si.

Aw, Ka Pa Khum, zei rian dah na t'uan? Na pawcawmnak zeidah asi? Na mithmai ni a tlang peng i na mirh khawh pengmi hi zeitindah asi? Na nun lawmhnak biathup hi zeidah asi?


"Zeidah ka ei lai i ka din lai timi kongah lungrethei in ka um lo

Nitin ka nunnak ah a tlungmi thil hi lawmhnak lungthin he ka cohlan

Midang nih umhar lileng tuk dingin an ka ruah men lai nain vate awnh thawng le tiva luan thawng hna nih an ka awih i kokek pawngkam sining nih nuamhnak an ka pek

Leidip in ser i leidip ah a kir t'han dingmi kan pumsa nitin nunnak kongah lungrethei tuk in khuasak cu a herh hme maw!" tiin a ka leh.


Nuam tein nichuah in nitlak tiang rian a t'uan i mirum ka si a ti. Sihmanhsehlaw, vawlei ah kan sunhsakmi chawva, lungvar le thil mansung ti bantuk a ngei fawn lo.

Aw, Ka Pa Khum, zei rian dah na t'uan? Na pawcawmnak zeidah asi? Ka rum na timi hi zeidah na rumnak thilthup cu asi kun?


"Zeidah ka ei lai i ka din lai timi kongah lungrethei in ka um lo

Nitin ka nunnak ah a tlungmi thil hi lawmhnak lungthin he ka cohlan

Midang nih umhar lileng tuk dingin an ka ruah men lai nain vate awnh thawng le tiva luan thawng hna nih an ka awih i kokek pawngkam sining nih nuamhnak an ka pek

Leidip in ser i leidip ah a kir t'han dingmi kan pumsa nitin nunnak kongah lungrethei tuk in khuasak cu a herh hme maw!" tiin a ka leh.


Hi vawlei ah aa dawhmi niceu kan hmuh hmasa bik ni bakin kan ruakvuinak thlanmual lei panh in kar a hlang colhmi minung kan si hlei ah voikhat lawng a nung dingmi kan si fawn. Nitin khusak tuntuknak kongah lungrethei vansang in caan hman lengmang ding kan si maw!


"Zeidah ka ei lai i ka din lai timi kongah lungrethei in ka um lo

Nitin ka nunnak ah a tlungmi thil hi lawmhnak lungthin he ka cohlan

Midang nih umhar lileng tuk dingin an ka ruah men lai nain vate awnh thawng le tiva luan thawng hna nih an ka awih i kokek pawngkam sining nih nuamhnak an ka pek

Leidip in ser i leidip ah a kir t'han dingmi kan pumsa nitin nunnak kongah lungrethei tuk in khuasak cu a herh hme maw!" tiin a ka leh.

Note: Mizo holh ka thiam lo ngai hlei ah tawifiang deuh in ka lehmi asi caah a hla sullam ka khen lomi le a tlamtling lomi a tampi lai i nan ka ruahthiam dingmi kaa ham (Kai manhlo ngai buin ka van thai zokmi asi ve chap i).



Thursday, April 20, 2023

Zeiruang ahdah CDF-Thantlang caah teirial in thazaang ka chuah ve?

Nai cikua hrawng hi “CDFs an um ve a herh lo, CNA/F ah ifon dih hna sehlaw teinak kan hmu zau lai” timi bia a leng ngaingai. Kan miphun hi raldohnak ah a tlangpi in kan thazaang a der ngai rih caah lungretheih lung in chimrelmi deuh asi men ko lai. Sihmanhsehlaw, ramkomh Kawlram le Chin ram huap in a kal liomi Khuapau Dohthlennak sining zoh tikah CDFs hi a biapi tukmi hriamtlai buu an si tiah ka ruah.
Khuapau Dohthlennak hi People’s Revolution ti zongah an auhmi, Mizapi Dohthlennak, asi tikah CDFs nihhin a herhning in hriamnam a tlai khotu minung (people) tampi caah hmunhma a ser. A ruang tampi ruangah caantling ralkap caah aa pe kho lomi (a bikin mino) minung tampi kha hriamnam he ralhrang doh kho dingin hmunhma a pekmi hi kanmah miphun bantuk caantling ralkap thawngmi a ngei rih lomi caah a sunglawi tukmi asi.
CDFs hi kan miphun caantling ralkap sin ah i fon dih dingin mizapi nih hne (kho) hna usihlaw kan miphun chungin hriamnam he ral a do khotu minung kan zor tuk lai ning hi ngaihchia asi lai; kanmah hmanh milu kan tlawm cia chinchap he ruah ngam ding asi lo.
2) CDFs hi Min Aung Hliang hruaimi SAC ralhrang nih an t’ihmi buu an si. “A caan ah hriamtlai buu bantuk, a caan ah mino sawhsawh bantukin a ummi CDFs pawlnih kan kalnak poh ah an kan ngiat i caan rem an hmuh poh ah an sikhawh tawkin an kan phomh” timi hi Laitlang dirhmun ahcun SAC ralhrang nih raldohnak lei kongah an lungre a theih bakmi asi tiah kan palh lai lo (Kawlrawn ah PDFs an si ve). SAC ralhrang cu cozah phaisa le thilri hmangin caan saupi aa serh cangmi an si tikah anmah hmun te ah ningcang tein thazaang a thawngmi ralkap buu (conventional armed rebellion groups) nih hnahnawhnak tampi an pe kho lem hna lo (tlangcung hriamtlai buu a thawng deuhmi , KIA le KNU ti bantuk nih hna an hnawh khawh hna lo zia khi hmuh khawh tuk asi). Khuapau Dohthlennak a thoktu le a linhsat tertu hrimhrim hi CDMers le Gen Z (CDFs/PDFs) pawl an si caah SAC ralhrang caah khingrit tuk an si peng, timi kan philh lo a herh (They are the movement initiators and the drivers of its momentum).
CDFs (Gen Z) hi kan miphun caantling ralkap ah i fonh viar colh hna sehlaw a kal liomi kan dohthlennak thlihran hi a daidam ngai colh lai i SẮC ralhrang hi an thawpi an chuah hngap hnga. CDFs hi um hna hlah sehlaw kan miphun caantling ralkap kilvennak lawng in cun SAC ralhrang nih kan khuate vialte hi an cul dih cang men lai i khuabawi cu chim hlah, ngakchia le tarnu tarpa tiangin maisam in an kan samnak a sau pah cang men lai dah ka ti (Hiti chim tikah kan miphun caantling ralkap ka soisel duh bia asi lo).
3) CDFs (PDFs) cu caantling ralkap buu bantuk ngaingai in mumal le dingrep zul tuk palia in an kallo tikah fimthiamnak a ngeimi chungtel mino nih zalong deuh ngai in dohthlennak caah a herhmi thilri hneksaknak an tuah kho i caan tawite chungah hriamnam sernak ah hlawhtlinnak tampi an hmu kho (CDFs provided rooms for creative thinking and implementation of new innovative ideas). Kum hnih hmanh a tling rih lomi, CDFs pawlnih SAC ralhrang dohnak caah chanthar technologies hmangin hriamnam an serchuah khawhmi hi khuaruahhar ding a tampi. Chawva in kan sifah hlei ah phurhtlunhnak kongah a harsa tukmi Chin ram ah ral a domi kan miphun caah CDFs pawl nih drones le miakpi ti bantuk an tlamtlinhmi hi aman in tuak awk a t’ha lomi thil sunglawi an si.
CDFs an biapitnak a ruang tampi ka theih rih nain hi vial hin si phawt seh; atulio kan dohthlennak ah keimah pumpak dirhmun van langhter pah a hau rua ka ti i.
Kan miphun hi Khuapau Dohthlennak tilian nih kan i relh manh hlan ah an kan phanh ve caah atulio boruak sining hoih in CDFs (Civil Militia) hi thazaang kan pek ve hrimhrim a hau. Cuti chim tikah kan miphun nih kan ngeihmi caantling ralkap buu CNA/F hi kan daithlanh lai tinak asi hrimhrim lo. CNA/F hruaitu kan pale lila nih kan miphun sining le kan ton liomi boruak ruangah CDFs an biapit zia hi an fiang tuk ko rua tiin ka hmuh. Cucaah, CNA/F le CDFs caah rian hlei aa khinhmi vialte nih siseh, hmurka le chawva in dirkamhtu mizapi nih siseh, thil sining tuaktan bu tein thazaang kan pek hna awk asi. Cuticun kan miphun caantling ralkap le CDFs karlak ah riantuanti khawhnak a karh lai i teinak kan hmu kho lai.
Keimah pumpak in siseh, kai telnak buu le khua ah siseh, ka dirpimi cu “phaisa $100 kan thawh ding asi ahcun kan miphun huap in caantling ralkap an kan tuanpiaktu CNA/F caah $60/70 thơ usihlaw atulio boruak ruangah kanmah pengtlang venhimnak caah a biapi tuk ve mi CDF caah $30/$40 tal pe ve usih” ti asi ko.

Thursday, March 26, 2020

Covid-19 nih a hnihmi vawlei ah kan innchungkhar nih kan itimhtuah dan

Kan duh zong duhlo zongah atulio vawlei pumpi a hninsai dihtu Coronavirus (Covid-19) nihhin (a tlawm bikah) phun thum in an kan hnursuan dih lai: Ngandamnak (medical), chawlehnak (economical) le lungthin ruahnak (psychological). A buaicurmi caan lio ah zeitindah kanmah pumpak le kan innchungkhar caah timhtuahnak kan ngeih timi hi hmailei caansau caah thil biapi ngaingai a si ding a fiang ko. Kawlram zongah Convid-19 zawtnak ngeimi an hmuh ve cang hna timi nih ka FB newsfeed a khuh ngai i thinphang thlalau in a ummi hawikawm cingla an tam t’heo lai tiah ka ruah caah t’hathnemnak a um sual pingpang ah tiin ka family ka tawlrel dan zeimawzat ka van in share hna.

Friday, December 15, 2017

Partners Cakuat (2017)

Dear riant'uanti hawile hna,
"Merry Christmas" tiin nan kut kan tlaih hna. Pathian lamhruainak le nanmah dirkamhnak thawngin tluang tein kum khat kan kal t'han. Kan account ah nan hmuh bantukin tu kum hi kan riant'uannak a tluan bik kum, "the best year ever" a si. Phaisa kan phummi 24.84% bakin a t'hang. What a wonderful year! Cheers!

Tutan ka cakuat cu kum dang he aa dang deuhvak lai. A tlangpi deuh lawngin thil sining ka t'ial lai. Zeicatiah, thla hnih-thum dan ah kan account balance he report tawi kan pek ko hna caah kan riant'uaning cu nan theih ngaingai ko rua dah ka ti. Cucaah, voidang bantukin kum khat chungah ka zuarmi le ka cawktharmi stocks cungah tampi ka chim lai lo. Biachahnak (investment decisions) ka tuahnak ah a tlangmi in ka hmanmi khuacuanh dan le thil sining tu langhter kaa zuam lai.