Phaisa hi Ka Rak Hngakchiat Lio ahcun.....

Nizan cu zingkhuan in middle sianginn pakhat ah ka kal. A herhmi rian ka lim hlan ah ka zun a chuak. Ka kal ballonak sianginn a si caah siangcachim pakhat kha zun-inn umnak hmun ka hal. "Khika lei khin hei kal thluahmah law na kehlei kam ah na hmuh ko lai" tiah a kutdong in ka kalnak ding lei cu a hei ka sawh piak. A ka chimh ko buah luhlonak ding innkhan hna ah ka lut sual lai tiin ralring ngai khin "Pa" tiah aa tialmi zun-inn kutka cu ka kal pah in ka kawl diahmah. Hlat ngai ka kal hnu, a donghnak bik innkhan lonh zawn ah khin "Boys" tiah aa tialmi innka cu ka va hmuh. Rianrang in vikvak ka lut i ka zun ka zun(thawh). Ka zun ka zun(thawh) dih khin zeiti nawn in dek ka um. Ka pawngkal(ek) a chuakmi khi a lo. A chuak taktak khi cu a si fawn lo. Zun-inn in ka chuak luklak nain ka siaremlo deuh i ek-inn ah ka lut than. Ka pawngkal chuahning a fak tuk lo caah rianrang in kaa lim kho lo. Tikah, ek-inn chung ahcun khua ka ruat lawlaw. Ka mitthlam ah a van cuang tukmi cu ka hngakchiat lio kong! Cu hmanh ahcun, ka rak ruah caan poah ah ka rak ilunghmuih tukmi "phaisa sernak seh bak khi hei ngei ning law...." timi bak khi a si.

Ka rak hngakchiat lio ah hin kan si a rak fak tuk hringhran. Hawidang bantukin "facang(buh)" koko hmanh hi aaza in ei awk kan rak ngei lo. Zanriah poahpoah cu ti-ka-luk deuhin kan rak ichang. A caancaan ah facang le kawm(fangvui) kan rak kalh. Pawkhim huaha lo buin nifatin thlanti he rian a tuanmi ka nu ka rak zoh ah ka lung a rak fak tuk(ka pa cu kan sinah um thiam loin khual a rak tlawn peng caah ka rak hmu theng bal lo.) Kan lentecelht'i hawi nih an ngeihmi thilri ka zoh ah ka rak hngar tuk hna. Kan sining cungah ka lung a rak fak tuk tawn i "mah tikhin hei si sehlaw..." timi phun rumro khi ka rak ruat tawn. Ka ruah caan poah ah thazang tambik a rak ka petu cu "phaisa sernak seh bak khi hei ngei usihlaw..." timi a rak si. Mah cu kong cu nizan zun-inn kutka ah aa t'ialmi "Boys" timi cafang nih ka lungchung ah a van tharter than.

"Phaisa sernak seh khi hei ngei usihlaw vawleicung hi saduhthah a tling ko hnga. Ka nu nih kan chungkhar caah rethei in riant'uan len a hau ti hnga lo. Ka pa zong hi nuam tein kan sinah a um kho hnga. Kanmah unaurual zong nih kan duhmi poah kan ngeih khawh hnga i midang tu nih an kan hngar hnga. Atu ah an kan neektu pawl  nih hin kan sinah phaisa cawi ah an ra hnga i kan duh poahin kan rak ti salam ve hna hnga. Midang nih an kan upat hnga i nunman ngei taktakmi kan si hnga mu....." tiin keimah telawng in ka rak mirh tawn. Cutin ka rak hngakchiat lio ah diriam ngaiin ka rak ruah tawnmi ruahnak cu nizan ah ek-inn tokheng cungin ka peh."Ka hngakchiat lio ah ka rak ruahning bantuk khan phaisa sernak seh khi hei ngei taktak usihlaw zeihmanh kan rak si hlei hnga lo mu..." tiin ka ruahnak a dong colh. Zeicatiah, ka hngakchiat lio ah a ruahchih awk ka rak hngalh lomi thil nganpi pahnih a rak um.1)."Phaisa" hi ka hngakchiat lio ah ka rak ruahning bantukin amah bakah khuaruahhar t'hawnnak a ngeimi a rak si lo. 2). Phaisa sernak seh cu pumpak nih ngeih khawh si sehlaw midang vialte nih an ngeihmi vialte chuahin an rak icawk cio hnga i santleihnak a ngei lem hnga lo.

"Phaisa" hi amah bakin thilti khawhnak a ngeimi a si lo. Amah lawng cun a thimi catlap chah nawnte sawhsawh khi a si ko. Nunnak thaw a petu cu acozah a si i a thazang a thawn tertu cu a phen in a dirkamhtu thil mansung(suitlang) le chawlehnak a si. A man taktak tu cu zumhnak cungah aa hngat. Tahchunhnak ah, US dollar cu US cozah(Federal Reserve Bank) nih US ramchung hman dingah an sermi phaisa a si. Dawh tein an sermi catlap cungah an duhmi kanan an t'ial i seal(ta-zeih)an naamnenh. Catlap pakhat cungah 50 an tial ahcun cu catlap cu USD 50 kan ti i USD 50 bantukin kan hman ko. Sihmanhsehlaw, Federal Reserve nih an chuahmi USD 50 tlap khat nih USD50 thazang taktak a ngeihnak ding ahcun a hnu in thil mansung pakhat in an dirkamh hrimhrim a hau.Zeicatiah, a man cu minung zumhnak cungah aa hngat caah a si. Fed nih an sermi USD 50 tlap khat kha aa tlakmi thil mansung pakhat khat in an dirkamhnak lawngin a za lo. Mipi nih "an dirkamh taktak ko" tiah an zumh a hau. An zumhlo ahcun USD 50 he aa tlukmi man a ngei ko tiah an cohlang lai lo. An cohlanlo ahcun USD 50 bantukin aa hmang kho lai lo. Aa hman khawhlo ahcun aman ngeihnak a zor chin thluahmah lai. Kan kawlram phaisa hna khi vawleicung mipi nih an zumhlo tuk caah kawlram leng ahcun hman awk a t'ha huaha lo khi mu.

Vawleicung ram tampi nih an ram chawleh harsatnak remhnak ding caah tiin a hnu ah dirkamhtu reprai ngei loin phaisa tampi an chuah tawn. Sihmanhsehlaw, an ramchung ah aa chawkletmi phaisa cu an ramchung chawlehnak nih a chuahpi mi thilnak in a tam deuh tuk caah thilman kainak fak piin a chuak tawn. Chawlehnak ah t'hanchonak a um lo nain pennak aa tleih liomi acozah nih caantawi nunnuamhnak lawng ruat in phaisa tampi an chuah chap lengmang ahcun an phaisa cu man ngeilo catlap sawhsawh ah aa cang ko. Cucu, Zimbabwe nih fiang tein an kan hmuhsak.

Robert Magube

Nihin vawlei ah ram sifak bik pakhat dirhmun in a min a thangmi Zimbabwe ram khi kanmah kawlram bantukin Bristish cozah nih a rak pen ve hna___Great Britain sin in zalonnak an hmuh hnu June,1,1979 tiang in Rhodesia ti a rak si rih. British sin in zalonnak an hmuh hnu in kum tlawmpal a rauh ah an cozah nih an ram caah phaisa an siam ve. A min ah Zimbabwe Dollar an sak i fangkhat ah US $1.45 hrawng a rak si. An phaisa man a rak sang taktak. Sihmanhsehlaw, uknak nawl a ngeitu vunraang mitlawm-u cu kokek minak mitam-u nih an doh hna caah fak piin ramchung ral a chuak. A donghnak ahcun minak hruaitu kutah pennak cu a phan nain anmah le anmah an buainak ah chawlehnak lei ah hawi nih an rak lawnh tuk cang hna. Cu chinchap ah Than Shwe bantuk mi lungkhong, hramhram in mi a ukmi, Robert Mugabe hruaimi minak cozah cu mi hrem le ziknawh ei lawng an t'hawng i ram t'hanchonak rian t'uan an thiam lo. Tikah, amah kut tang ah an ram chawlehnak a rawk chinchin. Aa rawkmi chawlehnak cu phaisa tampi chuahnak in remh an izuam hoi. Thil mansung in dirkamhnak um lem loin an duhzat in phaisa an chuah. Tikah, an phaisa nih man a ngei tilo i thilman vialte van an tawng. Fak tukin a kaimi thilman cu phaisa tam deuh chuahnak in tei an timh hoi i 2009 ah 100 trillion ca(tlap) tiangin an chuah. Mipi nih an phaisa cu an zumhlo tuk cang caah a hmang hmanh an hmang duh ti lo. Hnawmbawm ah hlawnh sawhsawh dingmi catlap bantuk men ah an ruah cang caah anmah ramchung chawlehnak hmanh ah US Dollar tu an hman deuh cang. Mah tein aa penmi ram pakhat si ve tung i mah ram nih hman dingmi phaisa hmanh aa ngeih kho lomi dirhmun tiang phanh cu ram ngeihlo lawlaw nakin a fak deuhmi dirhmun a si.

Atu ahcun ka rak hngakchiat lio bantukin phaisa sernak seh ngeih ka duh ti lo. Phaisa tawlrel thiamnak pahrang ngeih tu hi ka duh deuhmi a si cang.

Biathleih: A hngakchiat lio kong a chim len ding ahcun ka hngakchia tuk rih. Nizan tihni minung taktak ka si ko. Nain, a luancia kum 15 lio hrawng ah khua ka rak ruahning le atu ah thil ka tuakning cu aa dan tuk ve caah kumkhua upa ngai cha-in ka hngakchiat lio kong ka chimnak a si.