Chawva zalennak na sunhsak in na kawlhawl maw?

Nihin (July 4) cu United States of America (USA) nih British cozah sinin "luatnak kan hmu cang" tiah an rak thanh ni, Independence Day, a si. Thomas Jefferson le a hawile nih an rak t'ialmi, Declaration of Independence cu 1776 kum, July 4 ah fehternak an tuahmi a si nain US cozah nih 1941 kum thokin zungkhar ni (holiday) ah an ser caah tukum hi a voi (240) tlinnak ni a si. July fourth, tiah a fawinak in Americans mipi nih an auh i an sunhlawih ngaingai. An inn-lo, an dum-hau le an pumsa cungah US thantar (flag) an phozar i zapi nih hmanmi hmunhma rem kenkip ah fireworks (mi-paan) dawhdawh an puah. Chungkhat cingla le hawikom dawt he nuam tein caan an hmangt'i hna. Ram caah nunnak a petu hna zong, a phunphun in upatnak an pek hna nak ni-caan a si.

Union of Burma (UB) zongnih British cozah pennak in January 4, 1948 kum ah zalennak (Independence) a rak hmuh. General Aung Saan le a hawile nih mirang sin in an rak lakmi UB zalennak cu Chinmi zongnih kan i hrawm ve. A ruang cu 1947 kum, February thla ah Shan ram, Panglong khua ah tuahmi conference ah Chinram aiawhtu kan pale nih Union of Burma ramkomh chungah chungtel si dingin lungtlinnak an rak ngeih. Cucaah, January 4 cu acozah nih zungkhar ni ah an ser i ram pumpi ah a phunphun in sunhsaknak an tuah.

Vawleicung thil umtuning zoh tikah January ni 4 cu Union of Burma rammi caah a sunglawi tuk dingmi ni a si. Zeicatiah, pentu ramdang cozah sin in zalennak hmuh cu ram pakhat caah a sunglawi tukmi teinak a si. Sihmanhsehlaw, UB Independence Day hi UB rammi, a bikin tlangcungmi, nih kan sunhlawih kho tuk lo. A ruang cu ruahnak t'halo a ngeimi, Kawl miphun hruaitu cheukhat pawlnih mirang sin in kan hmuhmi zalennak cu an vaivuanh. British sin in UB zalennak a kan hmuhpitu, general Aung Saan le a hawile hna cu an nawn hna i ram uknak phung cu anmah siaremning in an nawnnok. Panglong khua ah tlangcungmi hruaitu hna he lungtlinnak an rak ngeihmi biakamnak pawl zong kha an i philhter i tlangcungmi cu UB chungah mito dirhmun bantukin khua kan sa.

Tlangcungmi nih anmah Kawl miphun he aa tluk/ruang tein mirang cozah sin in kan hmuhmi zalennak cu Kawl hruaitu chiakha cheukhat nih an kan dehcawh piak tikah anmah zalennak lila zong kha a vaivuan ve. Biadang in chim ahcun tlangcungmi nih kan tinco dingmi zalennak cu an kan lakpiak caah UB ram pumpi ningin zalennak kan sung. Cucu, General Newin nih 1962 kum ah ram pennak a lak hnu in nihin tiang a dai kho rih lomi ramchung ral nih a langhter ko. CNF hruainak in Chin miphun zalennak ding caah nunnak a petu minung tampi an um cangmi hrim nih kanmah Laikhal khua tuaktan kho lo ca zongah fiang tukin tehte a khan fawn.

Zalennak cu miphun pakhat caah a sunglawi tukmi thil a si ruangah minung tampi nih nunnak pekin nitin an kawl i an zalh. CNF telhin tlangcungmi kan unau dangdang zongnih kawl miphun sin in zalennak kan hmuh hlan lo poahpoah cu kan ngol lai lo, an ti cio. A herh chung poahpoah cu nunnak thap in hriam kan tlai peng ko rih lai, an ti. Ram le miphun caah nunnak thap in rian a t'uantu hna cu upat awk an tlak tuk. Chin ram le Chin miphun caah rian a t'uantu vialte upatnak kan pek hna.

Zalennak cu ram le miphun caah a sunlawi bantukin pumpak pakhat cio ca zongah a sunglawi tuk. Ram le miphun caah cun zalennak cu ramdang le miphun dangnih nawlngeih loin mahte in ipen le ihruainak nawl ngeih a si bantukin pumpak ca zongah a si ve. Midang nih anmah duh in hnahnawhnak le namnehnak pek khawh lo dingin amah le amah aa veng kho mi lawngnih zalennak cu co a si.

Pumpak pakhat cio kan caah zalennak hi phun tampi a um ko men lai. Minung pakhat le pakhat nih a hleice in kan sunhlawih deuhmi zalennak lila zong hi an ikhat dih lem lai lo. Sihmanhsehlaw, vawlei ah co khawhmi pumpak zalennak vialte lakah a biapi bikmi pakhat ah ka ruahmi cu chawva zalennak (financial independence) a si. Chawva zalennak hmuh lo cun zalennak dangdang hi tlamtling in an rak um kho rua lo dah?

Chawva zalennak cu Chinmi nih a tlangpi in kan co rih lo tukmi zalennak a si rua dah ka ti. UB ramt'hen chungah a sifak bikmi Chin ram ah khua a sami kan unau cu chim loin vawleicung ram t'hat'ha ah khua a sami Chinmi hmanh hi a tamdeuh cu kan umnak ram cozah bawmhnak zeimawzat bochan in khua kan sa. Cozah bawmhnak loin khua a sa khomi hnihchun hmanh hi kan t'uan liomi rian in ruahlopi in chuah/ingol ahcun caan rau lo ah vava a tum colh ding kan tam men ko lai. Sihmanhsehlaw, miphun pakhat kan si ve bantukin kan miphun chungin chawva zalennak a cotu zeimawzat cu an um ve hrimhrim fawn ko lai. Kan miphun nih chawva zalennak a comi minung tampi a herh. A ruang cu chawva in harsatnak a tong cuahmahmi santlailo nih ram le miphun sersiamnak ding caah duhning in riant'uan khawh a si bal lo.

Chawva zalennak cu na co cang maw? Chawva zalennak co le colo cu zeitindah kan itheih khawh lai? A phunphun in theih khawh a si ko. Kan pawcawmnak le duhdim in khua kan sak khawhnak ding caah kan herhmi chawva kongah hnangamnak kan ngeih rih lo ahcun chawva zalennak kan hmu rih lo,tinak a si ko hnga. Asiloah, atu na t'uan liomi rian hi t'uan ti loin hei um law na pawcawmnak caah a herhmi chawva na ngei peng t'hiamt'hiam hnga maw? Na ngeih ding naa fian ko ahcun chawva zalennak a comi na si ko hnga.

Chawva zalennak co khawhnak ding ahcun zeidah kan tuah kun lai? Chawleh le cat'ial thiam, Robert Kiyosaki nihcun "Phaisa caw lawng ah riant'uan hlah, phaisa kha na riant'uan bawmtu ah ser" a ti. Biadang in chim ahcun lam kenkip in kan hmuhmi phaisa hi kanmah riant'uan bawmtu ah kan ser khawh ahcun phaisa zalennak a hmutu kan si kho lai. Chawva kongah thinphan awk a ngei lomi, chawva zalennak a comi, vawleicung mirum vialte hi an phaisa nih anmah caah rian a t'uan piakmi lawngte an si tak ko.

Pumpak zalennak a sunhsakmi nihcun chawva zalennak hi biapi ah kan chiah awk a si. Chawva zalennak kan hmuh khawhnak ding ahcun kan hmuhmi chawva poahpoah hi kan riant'uan bawmtu dingah kan serthiam a herh hringhran. Kan hmuhmi chawva kha ceprep tein khawn (save) lawngin tlam a tling kho lo. A ruang cu zaran nih kan chan chungah kan riant'uanmi in kan hmuhmi chawva chungin kan khawn (save) khawhmi cu a tampi kho dingmi a si lem lo. Cucaah, kan ngeihmi chawva hi kan riant'uan bawmtu dingah kan ser i kan cawlcanghter thiam lawnglawng ah chawva zalennak kan hmu kho lai.